Meryem Xan di sala 1904an de li gundê Dêrgulê yê herêma Botanê ya Kurdistanê ji dayîk bûye. Di jiyana xwe de tevî gelek zehmetiyan jî kariye kesayetiyeke bilind bidomîne. Yek ji taybetmendiya Meryem Xanê ew bû ku her tim çarşef li xwe dikir. Hêjayî gotinê ye ku rêbaza wê ya sersaxiyê ji mêj ve di nav eşîrên koçer ên Bakur û Rojavayê Kurdistanê û hin herêmên Şengalê de belav bûye.
Piştî bandora Şerê Cîhanê yê Yekem, ji ber rewşa aborî û civakî ya gelên herêmê, wê jî weke piraniya xelkê welatê xwe terikand û koçî Sûriyê kir. Demekê li Şamê dimîne û piştre di sala 1924an de diçe Başûrê Kurdistanê û li Zaxoyê bi cih dibe.
Dema ku Kompanya Qewanên Qawan li Bexdayê hate damezrandin, Meryem Xan bi hêviya ku stranên xwe li ser Qawan tomar bike, çû paytextê. Wê di sala 1930 de bi navê Domame yekem gramafona xwe tomar kir.
Meryem Xan 12 tomar dagirtiye ku di nav wan de Lorke Lorke, Gule Way Nar, Hey Barde Barde, Lele Waso, Gula Şeni Şeni, Yar Halime, Mohammed Roni, Lele Eme, Le Daye, Lolo Swaro, Ay Dalal û Zambîl Froş hene.
Bi vê yekê ew bû yekemîn stranbêja kurd ku bi zaravayê kurmanciya kurmancî stran tomar kiriye. Meryem Xan sêzdeh stranên gelêrî, şeş stranên netewî û şoreşgerî û panzdeh stranên evînî gotine.
Ji bilî wan stranên ku wê li ser kevanê tomar kiribûn, wê hejmareke mezin ji stranên din jî di radyoya Bexdayê de û di şahiyan de tomar kiribûn, ku hinek ji wan heta niha jî ji aliyê dengbêjan ve tên gotin. Li gor Kamîlî Kaka Mîn, rawêjkarê yekem yê Radyoya Kurdî ya Bexdayê, Meryem Xan di sala 1942an de tevlî weşanên Kurdî bû.
Têkiliya Meryem Xan bi stranbêjên stasyona Bexdayê re, bi taybetî Hesenê Cezîrî, dayîka Cemal, Elmas Xan, Ramazan Cezîrî, Elî Mêrdan û hwd., bi hunermendên din ên weke Mihemed Arif Cezîrî, Hesen Cezîrî û Almas Mihemed re jî hebû.
Tevî bîranînên hunermend û hevdemên Meryem Xan, gelek aliyên jiyana berfireh a hunermend nenas in ku hewcedariya lêkolîn û şîrovekirina qada bêtir heye.
Di sala 1949an de Meryem Xan bi nexweşiya gurçikan ket û di Tîrmeha heman salê de li Bexdayê wefat kir. Li goristana Şêx Marf hat definkirin.
